De risico's die we vandaag beschrijven, kunnen morgen anders zijn. Daarom actualiseren we de bestaande risico's regelmatig en registreren we nieuwe risico's op het moment dat we ze constateren. Risicomanagement is een dynamisch proces. We blijven alert op de risico's die we bereid of genoodzaakt zijn om te nemen om onze (strategische) doelen te behalen. We nemen beheersmaatregelen als dat kan en als we dat nodig vinden.

Top 15 van financiële risico's

We kennen ruim 100 risico's die we beoordeelden op de impact, zowel financieel als niet-financieel. Van deze risico's zijn er 96 waarvan de impact een financieel gevolg kent. Het totaal van deze financiële risico's ligt op ruim € 33 mln. De 15 belangrijkste risico's, waar ook de impact niet-financieel kan zijn, vragen ruim 50% van onze weerstandscapaciteit (de mogelijkheden waarover we beschikken om niet-begrote kosten op te vangen). De samenstelling en de volgorde van de top 15 verandert voortdurend. De huidige top 15 beschrijven we hieronder.

We bepaalden de kans op financiële risico's op basis van een 'kans klasse-indeling'. Aan deze indeling hangt een kanspercentage. Dit percentage geeft een inschatting van de mate waarin het risico zich in een periode van 10 jaar kan openbaren. De impact, ofwel het financiële gevolg, in relatie tot de kans bepaalt de kwantitatieve beoordeling.

Financiële risico's

Risico-analyse met de belangrijkste veranderingen binnen onze risico's

Het totaal aantal risico’s neemt toe. Dit heeft te maken met enerzijds nieuwe risico’s die erbij zijn gekomen, zoals de netcongestie. Anderzijds pasten we bij verschillende onderwerpen een splitsing toe, zoals bij OZB woningen en bij niet-woningen en klimaatverandering. We pasten voor deze begroting een aantal risico’s op kans en financieel gevolg aan. We namen 16 nieuwe risico’s op, 2 risico’s vervielen en 1 openbaarde zich de afgelopen periode. 

Financiële risico's 

Nieuwe risico's in de top 15

• Netcongestie. De capaciteit van het elektriciteitsnet is onvoldoende, er bestaat een wachtlijst voor bouwstroom en aansluitingen. Dit risico treft de verschillende doelen voor wonen, zorg, verduurzamen sporthallen, onderwijshuisvesting, economie en de energietransitie. Hierdoor nemen we meerdere nieuwe risico’s op en een aantal daarvan komt terug in de top 15. 
• Wijziging Specifieke Uitkering (SPUK) Sport. Door een wijziging in de regeling van Sport kunnen we de btw op onderhoud, renovatie en nieuwbouw van sportaccommodaties alleen achteraf via SISA declareren. De kans bestaat dat er een budgetplafond is waardoor de regeling ontoereikend is en het een kostenpost voor ons als gemeente wordt.
• Controle aangiften omzetbelasting en BCF (btw-compensatiefonds). Dit risico was al bekend, maar we verhoogden dit risico in kans en ook schatten we het bedrag hoger in. Door groei van de begrotingsomvang, het toenemen van taken en toenemende complexiteit (o.a. actief grondbeleid, SPUK-uitkeringen, energietransitie) van de (belasting)regels neemt het risico op onjuiste verwerking van de btw en het niet opmerken van fouten toe. Als beheersmaatregel voeren we interne controles op de juiste verwerking van de btw. We corrigeren eventuele structurele en incidentele fouten. 

Risico's die verdwijnen uit de top 15

• We verlagen de risico’s rond inflatie omdat we enerzijds door het aantrekken van krediet het risico beperken voor de gemeentelijke sportaccommodaties en anderzijds omdat we verwachten dat het rijk een deel van de inflatie (breed) compenseert. Deze twee risico’s behoren niet meer in de top 15. 

Door het opnemen van nieuwe risico’s vallen er twee risico’s buiten de top 15. Het gaat om: 

• Het ontstaan van vluchtelingenstroom vanuit regio Oekraïne (en Rusland) en de toename van asielzoekers.
• Invoering inkoop met betrekking op het sociaal domein. 

Hiermee zeggen we niet dat deze risico’s niet belangrijk zijn, maar deze behoren op dit moment niet tot de 15 risico’s met de grootste financiële impact. De risico’s blijven bij ons in beeld.

Nieuwe financiële risico’s buiten de top 15

De volgende risico’s nemen we nieuw op, maar vallen buiten de top 15: 

• Realistisch begroten is altijd het uitgangspunt bij de gemeente Bronckhorst. Desondanks is er, door verschillende redenen, soms sprake van een ruimte in een budget. Dit kan zijn omdat projecten doorschuiven in de tijd (door problemen in capaciteit of externe factoren) of omdat de verwachting was dat meer ruimte in het budget nodig was. In de analyse bij de perspectiefnota om te komen tot een sluitende begroting, keken we daarom extra kritisch naar deze onderuitnutting en de mogelijke keuzes die we hierin kunnen maken. Het scherper begroten vergroot het risico dat budgetten niet toereikend zijn wanneer prijzen fluctueren.
• Niet voldoen aan robuustheidcriteria van de Omgevingsdienst Achterhoek (ODA). Als de ODA niet voldoet aan de robuustheidscriteria van het Interbestuurlijk programma bestaat de kans dat de ODA moet fuseren. Dit brengt kosten met zich mee. Ook nemen we een apart risico op voor de mogelijkheid van huurderving wanneer de ODA niet langer bij ons huurt. 
• Financiering MFA Keijenborg vanuit opbrengsten. Bij besluitvorming in 2021 hielden we rekening met opbrengende vermogens ter financiering van het totale project MFA Keijenborg. Die opbrengsten halen wij mogelijk niet door stijgende bouwkosten, wat effect heeft op de haalbaarheid qua grondprijs. Ook de civieltechnische kosten nemen toe. De gronden zijn medio 2025 beschikbaar, daarna worden de financiële gevolgen concreet.

Overige ontwikkelingen 

Het CPB constateert dat de economie weer groeit in 2024 en ziet dat ook in 2025. Ook de koopkracht neemt toe in 2024. Het landelijke begrotingstekort loopt de komende jaren op doordat uitgaven harder stijgen dan de inkomsten. Ondanks de stijging in koopkracht blijft vooruitkijken lastig door ontwikkelingen als de oorlog Rusland-Oekraïne en de oorlog in de Gaza. De verhoogde rijksuitgaven voor onder andere defensie leggen een weerslag op de rijksbegroting en uiteindelijk op de Algemene uitkering.

Niet-financiële risico's

Naast onze financiële risico’s zien we ook risico’s op het gebied van fraude, veiligheid, gezondheid en juridische aansprakelijkheid. Die risico’s kunnen het realiseren van onze doelen in gevaar brengen. Deze risico’s beïnvloeden ons imago negatief en veroorzaken een mogelijk verlies in vertrouwen. Van de actuele risico's kennen we er negen met alleen een niet-financiële impact. 

Hieronder volgen de belangrijkste niet-financiële risico’s waarbij imagogevolgen op landelijk niveau kunnen optreden. Er zijn ten opzichte van het jaarverslag geen veranderingen. 

Niet-financiële risico's

Daarnaast deden zich in het afgelopen half jaar drie belangrijke ontwikkelingen voor die van invloed zijn op onze gemeente. Deze ontwikkelingen kennen (nog) geen financiële impact, maar zijn van wezenlijk belang voor onze samenleving en gemeente en brengen risico’s met zich mee.

• Munitiedepot. Het ministerie van Defensie wees het gebied rond de Zutphen-Emmerikseweg/Muizengatweg in Toldijk aan als zoeklocatie voor grootschalige munitieopslag. Daarmee raakt het gebied ook de gemeenschappen in Hummelo en Achter-Drempt. Dit gebied is één van de 8 locaties in Nederland die Defensie onderzoekt. Hoewel dit financieel geen impact heeft, is het een ontwikkeling met een grote impact op onze samenleving. Ondanks de nationale noodzaak, zijn we van mening dat deze locatie ongewenst is voor een grootschalige munitieopslag.  
• Opvanglocaties. Met het voornemen tot het intrekken van de Spreidingswet door het nieuwe kabinet, verandert er niets aan de asielinstroom en -opvangcrisis in Nederland. Om asielzoekers op te vangen zijn opvanglocaties nodig, ook binnen onze gemeente. Dit jaar wezen wij twee opvanglocaties aan; één in Hengelo en één in Vorden. Het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) is verantwoordelijk voor alle voorzieningen voor bouw- en woonrijp maken en de bekostiging hiervan. Hierdoor is de financiële impact voor ons beperkt. Omdat de impact op de samenleving groot is, is het een ontwikkeling die we specifiek benoemen. 
• PFAS. Op verschillende plekken in Nederland worden PFAS verontreinigingen aangetroffen. Ook in onze gemeente zijn in de afgelopen periode op twee locaties PFAS verontreinigingen geconstateerd. Eén locatie betreft de transformator op de grens tussen Hummelo en Langerak, hierover zijn we in gesprek met de eigenaar van de grond TenneT. De tweede locatie waar recent een PFAS verontreiniging is geconstateerd is de zwemplas bij de Betteld. Diverse bodem- en waterkwaliteitsonderzoeken zijn uitgevoerd, waarbij nauw wordt samengewerkt met de betrokken partijen (Provincie, Waterschap, GGD, ODA en de Betteld). Het onderzoek gericht op de oorzaak/bron van deze verontreiniging loopt nog.  Zodra meer helder is over de oorzaak, kan ook een reële inschatting worden gemaakt van het (financiële) risico voor onze gemeente.

Openbaring van risico’s

In 2024 openbaarde zich een risico dat we voorzien hadden in ons risicomanagement. We hielden rekening met het risico van het “ravijnjaar”. Door het gebruik van een andere verdelingssystematiek door het Rijk vanaf 2026, extra bezuinigingen en andere prioriteiten ontstaat er een “ravijnjaar”. Het begrotingsresultaat dat we verwachten voor 2026 en verder is zichtbaar in de perspectiefnota en onze programmabegroting. Daarmee is het risico al in het begrotingsbeeld verwerkt. 

Inmiddels wordt er geen verdere ophoging van de opschalingskorting vanaf 2026 meer toegepast. Om gemeenten te dwingen tot robuustheid, opschaling naar 100.000 plus, boekte het kabinet alvast een korting in op het gemeentefonds. Dit plan gaat niet door en de extra korting vanaf 2026 maakte het rijk ongedaan. Bij de verwerking van de meicirculaire 2024 is dit als een voordeel in rekening gebracht, net als het nadeel van de gewijzigde verdelingssystematiek. Dit risico is geadresseerd, het is niet meer nodig dit te volgen in ons risicomanagement.